Het hebben van sociaal veilige werkplek is een belangrijke basisbehoefte en daarmee een voorwaarde voor werkplezier en mentale werkgezondheid. Je voorkomt er verzuim mee.
Sociale veiligheid op de werkvloer is hot, zeker na de berichtgeving over de werkcultuur bij de NPO. Het is een positieve ontwikkeling. Een onveilige werkomgeving doet afbreuk aan het werkplezier en zorgt voor gezondheidsklachten en uitval. Jaarlijks kost pestgedrag op het werk, los van juridische procedures en imagoschade, naar schatting 900 miljoen euro. ‘Je wilt betrokken en ondernemende medewerkers die, als ze een kans zien die ook pakken. Een sociaal onveilig klimaat maakt mensen terughoudend en voorzichtig. Je wordt er als organisatie niet beter van als mensen er met de rem op zitten. Dat brengt het doel van de organisatie niet dichterbij,’ stelt strategisch arbo- en organisatiedeskundige en expert sociale veiligheid Anita Koops van Arbo Unie.
Wat zijn de randvoorwaarden voor een positief werkklimaat?
‘Zet drie mensen bij mekaar en je hebt af en toe gedoe. Dat geeft niks, als je maar manieren hebt om het gedoe op te lossen zonder dat je mensen beschadigt. Als organisatie heb je de plicht om zorg te dragen voor omgangsvormen die passend zijn bij het doel. Je hebt een zorgplicht naar je medewerkers. Het is te makkelijk om tegen je medewerkers te zeggen: bedenk zelf maar hoe je met elkaar omgaat. Je kunt gedoe neutraliseren als je snel reageert bij irritatie of grensoverschrijdend gedrag. De leiding heeft daar een belangrijke rol in. Ik leer hen én hun medewerkers om te zeggen: ik vind dit ontzettend vervelend en weet even niet zo goed hoe ik hierop moet reageren. Ik kom hier later op terug. Dan blijft het nog iets dat je met een gesprek kunt oplossen.’
Wat moet je vermijden?
‘Dat je het slachtoffer of de dader als schuldige aanwijst, “blaming & shaming”. Dat zie je heel veel. Onveilig gedrag van iemand hoger in de hiërarchie is zo pijnlijk, dat mensen de neiging hebben om het slachtoffer de schuld te geven. Om te zeggen: het is ook een beetje een bijzondere vrouw. Dat is makkelijk, want dan kun je het van je afhouden: dat gaat mij niet overkomen. Je moet “ontschuldigen”. Als je op zoek gaat naar de schuldige, reduceer je het gedrag tot slachtoffer en dader. Ik noem dat door een rietje naar sociale veiligheid kijken. Een incident is het topje van de ijsberg.’
Voorbeeldrol
Leidinggevenden moeten zich ontzettend bewust zijn van hun voorbeeldrol. Zij zijn de cultuurdragers,’ benadrukt Koops. Zij geeft een opsomming van de belangrijkste randvoorwaarden voor een veilig werkklimaat:
- Als organisatie moet je alert en bewust zijn van formele en informele verschillen in macht.
- De leiding moet sociaal competent zijn. ‘Een leidinggevende moet niet alleen naar spreadsheets
- kunnen kijken, maar ook contact kunnen maken en gedrag in een organisatie kunnen sturen.’
- Als leiding de voorbeeldrol serieus nemen. ‘Je kunt niet wegkijken bij ongewenst gedrag.
- Bijvoorbeeld als er bij de lunch een flauwe grap ten koste van iemand wordt gemaakt.’
- Zorg voor heldere verantwoordelijkheden en rollen. ‘Hoe meer dat diffuus is, hoe meer informeel leiderschap de ruimte krijgt.’
- Zorg voor een gezonde werkdruk. ‘Er moet voldoende ruimte, tijd en gelegenheid zijn om elkaar te spreken, zodat je elkaar leert kennen en nieuwsgierig wordt naar elkaars ideeën en opvattingen. Zodat je bij botsende ideeën denkt: we vinden blijkbaar allebei iets anders, laten we eens kijken waar dat vandaan komt.’
- Een vertrouwenspersoon waar medewerkers zich veilig bij voelen.
