Persoonlijkheidsproblematiek heeft verstrekkende gevolgen in een mensenleven. Professor Joost Hutsebaut zet met de daarin gespecialiseerde Viersprong GGZ belangrijke stappen vooruit. In het bijzonder ook op het gebied van jeugdbehandeling.
Ben je er eerder bij dan kun je veel problemen op latere leeftijd voorkomen
Cijfers
Tien tot vijftien procent van de mensen in elke samenleving heeft in meer of mindere mate persoonlijkheidsstoornis. Joost Hutsebaut, klinisch psycholoog en hoogleraar, ‘Preventie en vroege interventie van persoonlijkheidspathologie’ legt uit: Bij persoonlijkheidsstoornissen spelen meestal zowel aanleg als omgevingsfactoren een rol.. Mensen met de stoornis hebben vaak op vroege leeftijd traumatische ervaringen meegemaakt. En natuurlijk speelt de gezinssituatie daarbij vaak een rol. Denk aan onveiligheid en onvoorspelbaarheid in het gezin, verwaarlozing, misbruik. Je kunt zonder meer stellen; hoe heftiger de situatie, hoe groter de stoornis.
Gevolgen
De gevolgen voor het leven zijn groot. Het zelfbeeld van mensen met de stoornis is doorgaans laag en het kost ze veel moeite anderen te vertrouwen. Een normaal leven realiseren wordt aldus al gauw erg moeilijk. ‘We willen allemaal een aantal van de gebruikelijke zaken des levens voor elkaar krijgen’, zegt Hutsebaut. ‘Een identiteit ontwikkelen hoort daarbij, een richting vinden, en een als zinvol ervaren bestaan opbouwen ook. Dat doen we voor een groot deel in relatie tot anderen en je ziet dat dat voor deze mensen grote problemen oplevert. Borderline is een van de meer bekende persoonlijkheidsstoornissen. Daarbij zien we vaak verlatingsangst, het ondertussen algemeen bekende aantrekken en afstoten in relaties hoort erbij. Men heeft identiteitsproblemen, sterk negatieve gevoelens van eigenwaarde, stemmingswisselingen, ervaart ongepaste intense boosheid. En het ligt voor de hand dat dat weer grote gevolgen kan hebben voor het functioneren op allerlei levensgebieden.
Gezondheidsproblemen
En dat alles kan ook nog eens gepaard gaan met drank- en drugsgebruik, zelfverwonding, suïcidale neigingen en chronische stress. Wat kan leiden tot gezondheidsproblemen zoals obesitas, hartklachten of kanker. De gemiddeld levensverwachting van mensen met zware borderline is dan ook slechts 57 jaar voor een man en 61 jaar voor een vrouw. Hutsebaut: ‘Kinderen zakken af, spijbelen, kunnen op straat belanden of zelf in de criminaliteit en de gevangenis. Dat laatste zie je meer bij jongens gebeuren overigens. Bij meisjes zie je dat eetstoornissen en zelfverwonding vaker voorkomen. Veertig procent van de mensen met de aandoening zal nooit werken en heeft eigenlijk ook geen enkel perspectief op een baan. Het gaat al met al dus om zeer ernstige psychische aandoeningen en de kosten daarvan zijn hoog, zowel op individueel als maatschappelijk niveau. Mensen sterven dus gemiddeld eerder. En de samenleving staat voor de kosten van sociale uitkeringen en behandeling. Het is natuurlijk moeilijk precies te berekenen maar als het alleen al om behandelkosten gaat is 14.000 euro per kind per jaar geen uitzonderlijke schatting.’
Transitieperiode
Gelukkig gaat het niet om volkomen onoplosbare problematiek. Belangrijk onderdeel van de behandeling is mensen bewust maken van hun gedrag en ze te leren anders met emoties om te gaan. Er valt, zo zegt Hutsebaut, echter nog heel veel te verbeteren in het vakgebied. En zijn relatief jonge leerstoel en onderzoek aan de Universiteit van Tilburg, ingesteld door de Viersprong, is er vooral op gericht dat proces te bevorderen. ‘We zitten als het ware in een transitieperiode’, zegt hij. ‘Uit recent wetenschappelijk onderzoek weten we dat we al in de vroege puberteit een hele reeks negatieve uitkomsten kunnen zien aankomen. Ondertussen komen we maar langzaam uit een fase waarin zorgverleners erg terughoudend waren om de diagnose vroeg te stellen. De veronderstelling was en is toch nog te vaak dat veel van de klachten bij de jonge leeftijd zouden horen. En zorgverleners willen jongeren ook niet met het stigma belasten. Met als gevolg dat de juiste behandeling nog steeds te vaak te laat wordt ingezet. Cijfers uit het buitenland laten ondertussen zien dat de reguliere behandelingen te weinig effect hebben. En daar ligt dus onze grote uitdaging. Want ben je er eerder bij dan kun je veel problemen op latere leeftijd voorkomen.’
Vroegtijdige interventie
Hutsebaut is op grond van zijn bevindingen dus een groot voorstander van vroegtijdige gepaste interventie. En daarbij wordt een breed scala aan methoden ingezet. ‘We werken met gedetailleerde vragenlijsten, spreken met ouders en leerkrachten, vragen naar voorbeelden, gevoelens, frequentie. We gaan diep. Dat alles natuurlijk om tijdig en met voldoende zekerheid vast te kunnen stellen of en in welke mate de diagnose persoonlijkheidsstoornis van toepassing is. Het vraagt allemaal wel een omslag in het denken van behandelaars, huisartsen, gemeenten, GGD’s, scholen en wie er verder maar met ‘moeilijke jongeren’ te maken krijgt. Vooral ook voor scholen is een belangrijke rol weggelegd en we zijn dus continu bezig methoden te verbeteren waarmee leerkrachten en andere jeugdprofessionals eerder kunnen inschatten wat normaal gedrag is en wat niet. Het slechte nieuws is dat persoonlijkheidsstoornissen bestaan. Het goede nieuws is dat het behandelbaar is en dat we ons er met z’n allen steeds meer van bewust raken dat hoe eerder hoe beter, de gulden regel is wat dit betreft.’
Dit is de Viersprong
De Viersprong is een gecertificeerde TOPGGz-organisatie. Het keurmerk TOPGGz staat voor de hoogste waardering voor behandeling, onderzoek en opleiding in de geestelijke gezondheidszorg. De onafhankelijke Stichting Topklinische GGz reikt dit keurmerk uit aan afdelingen met een hoogspecialistisch en kwalitatief goed aanbod voor cliënten met ernstige, complexe en/of zeldzame aandoeningen. Behalve de hoofdlocatie in Halsteren heeft de Viersprong vestigingen in Bergen op Zoom, Breda, Den Bosch, Goes, Rotterdam en Amsterdam. Jaarlijks behandelt de Viersprong zo’n 5000 cliënten, waarvan iets meer dan de helft jeugdigen en zijn er zijn 650 professionals werkzaam.
