Lysosomale stapelingsziekten zijn zeldzame erfelijke metabole ziekten die grote impact hebben op patiënten en hun families. Deze groep van meer dan 40 lysosomale stapelingsziekten wordt veroorzaakt door een defect in de afbraak van afvalstoffen in de cellen, wat leidt tot een breed scala aan ernstige symptomen.
Afhankelijk van het specifieke enzymdefect kunnen patiënten een breed scala aan symptomen ontwikkelen
Hoewel zeldzaam, is vroege diagnose en gespecialiseerde zorg cruciaal voor de kwaliteit van leven van patiënten. Lysosomale stapelingsziekten behoren tot de grotere groep van metabole ziekten, ook wel stofwisselingsziekten genoemd.* Ze ontstaan door een genetisch defect waardoor bepaalde enzymen in de lysosomen — de ‘afvalverwerkers’ van onze cellen — niet of niet goed functioneren. Hierdoor stapelen afvalstoffen zich op in de cel, wat leidt tot schade aan weefsels en organen.
Belang van vroege diagnose
Dr. Margreet Wagenmakers, internist voor patiënten met metabole ziekten in het Erasmus MC, legt uit: ‘Lysosomale stapelingsziekten zijn zeldzaam. Verreweg de meeste soorten zijn recessief overerfbaar (zie afbeelding). Afhankelijk van het specifieke enzymdefect, kunnen patiënten een breed scala aan symptomen ontwikkelen, variërend van spierzwakte en botafwijkingen tot neurologische problemen en ontwikkelingsachterstanden.’ De symptomen en ernst van deze ziekten kunnen sterk variëren, zelfs binnen dezelfde diagnose. Sommige patiënten ontwikkelen al op zeer jonge leeftijd ernstige klachten, terwijl anderen pas later in het leven mildere symptomen ervaren. Dit maakt vroege diagnose en individuele behandeling des te belangrijker. ‘Een vroege diagnose is cruciaal,’ benadrukt Dr. Wagenmakers. ‘Het stelt ons in staat om tijdig te beginnen met behandeling en ondersteunende zorg, wat de kwaliteit van leven van patiënten aanzienlijk kan verbeteren.’ Als er al een behandeling is voor lysosomale stapelingsziekten, dan richt deze zich vaak op het toedienen van het ontbrekende enzym of het remmen van de productie van de stof die niet kan worden afgebroken. Een dergelijke behandeling kan de verergering van de ziekte afremmen, maar niet genezen. De huidige therapieën zijn niet in staat de hersenen te bereiken en kunnen daarom de hersenproblemen niet voorkomen. Ondersteunende therapieën spelen een belangrijke rol in het management van symptomen. Dr. Marlies Valstar, arts voor verstandelijk gehandicapten, benadrukt het belang van een multidisciplinaire aanpak: ‘Bij veel lysosomale stapelingsziekten zien we ook cognitieve en gedragsmatige problemen. Dit vraagt om een geïntegreerde benadering waarbij verschillende specialisten samenwerken om de best mogelijke zorg te bieden. Voor ouders en verzorgers kan de zorg voor een kind met een lysosomale stapelingsziekte zeer uitdagend zijn. Goede voorlichting en ondersteuning zijn essentieel. We moedigen ouders aan om ook voor zichzelf te zorgen en hulp in te schakelen wanneer nodig.’ Voorbeelden van lysosomale stofwisselingsziekten zijn de ziekte van Fabry, mucolipidose, mucopolysaccharidose (MPS) en alfa-mannosidose. De laatste wordt veroorzaakt door een tekort aan het enzym alfa-mannosidase, wat leidt tot een opstapeling van bepaalde suikerketens in de cellen. Dr. Wagenmakers: ‘Alfa-mannosidose kan zich uiten in een breed spectrum van symptomen, waaronder gehoorverlies, skeletafwijkingen, grove gelaatstrekken en psychische en/of cognitieve problemen.’ Een andere bekende lysosomale stapelingsziekte is de ziekte van Sanfilippo, ook wel MPS III genoemd. Dr. Valstar, die gespecialiseerd is in deze aandoening, legt uit: ‘Bij Sanfilippo zien we vaak een kenmerkend patroon waarbij kinderen zich aanvankelijk normaal ontwikkelen, maar na een paar jaar stagneren en vervolgens vaardigheden verliezen. Dit gaat vaak gepaard met gedragsproblemen en slaapstoornissen, wat zeer belastend kan zijn voor families.’ Marlies Valstar en Margreet Wagenmakers hebben een podcast over lysosomale stapelingsziekten waarin ze uitgebreid ingaan op de ontwikkelingsstoornissen en gedragsproblemen die patiënten kunnen ervaren.
Zorg
Een belangrijk aspect van de zorg is de psychosociale ondersteuning. Dr. Valstar benadrukt: ‘Het is essentieel dat we niet alleen aandacht hebben voor de medische aspecten, maar ook voor de emotionele en sociale impact van deze ziekten. Goede begeleiding van patiënten en hun families is cruciaal.’ In Nederland spelen de expertisecentra het Erasmus MC en het Amsterdam UMC een belangrijke rol in de zorg voor patiënten met lysosomale stapelingsziekten. Deze centra bieden gespecialiseerde, multidisciplinaire zorg en zijn ook betrokken bij wetenschappelijk onderzoek. Dr. Wagenmakers legt uit: ‘Door onze krachten te bundelen in expertisecentra kunnen we patiënten de best mogelijke zorg bieden en tegelijkertijd werken aan het verbeteren van behandelingen.’ Bewustwording over deze zeldzame ziekten blijft een uitdaging. Veel artsen komen in hun hele carrière misschien maar één of twee keer een patiënt met een lysosomale stapelingsziekte tegen, vertelt Dr. Valstar: ‘Daarom is het zo belangrijk om de kennis over deze aandoeningen te vergroten, zodat ze sneller herkend en gediagnosticeerd kunnen worden.’ Voor families bieden patiëntenverenigingen een cruciale rol qua ondersteuning en informatie, maar ook als platform voor lotgenotencontact. Dr. Wagenmakers: ‘Ik moedig patiënten en hun families altijd aan om contact te zoeken met patiëntenverenigingen. De ervaringskennis en steun die zij kunnen bieden is onschatbaar.’
Toekomst
Ondanks de uitdagingen die deze ziekten met zich meebrengen, is er reden voor optimisme. Met voortschrijdend onderzoek, verbeterde diagnostiek en gespecialiseerde zorg is er hoop op betere behandelingen en een hogere kwaliteit van leven voor mensen die leven met deze uitdagende aandoeningen. Er wordt voortdurend onderzoek gedaan naar nieuwe behandelmethoden en diagnostische technieken. Dr. Wagenmakers vertelt: ‘We zien veelbelovende ontwikkelingen op het gebied van gentherapie en nieuwe enzymvervangingstherapieën. Hoewel we nog geen genezing kunnen bieden, kunnen we de kwaliteit van leven van veel patiënten wel aanzienlijk verbeteren. We hopen in de toekomst patiënten nog beter te kunnen behandelen door bijvoorbeeld ook de hersenen te kunnen behandelen.’ Dr. Valstar: ‘Elke patiënt is uniek, en dat geldt zeker voor mensen met lysosomale stapelingsziekten. Door onze kennis te blijven vergroten en samen te werken, kunnen we steeds betere zorg bieden. Het is een uitdagende maar ook zeer dank- bare tak van de geneeskunde.’
*) zie ook: https://clmz.nl/lysosomale-stapelingsziekten/patient/wat-is-een-lysosomale-stapelingsziekte
Mogelijk gemaakt door Chiesi Rare Disease PM-2024-12732
