De snelle opkomst en groeiende invloed van kunstmatige intelligentie en big data doet een groot beroep op de zakelijke vaardigheden. Analytisch, kritisch en creatief denkvermogen is belangrijker dan ooit, zegt Marc Baaij, hoofddocent bij Rotterdam School Management, Erasmus University (RSM).
‘Bij een complex zakelijk probleem is het moeilijk om de juiste vraag te formuleren’
Hoe krachtiger kunstmatige intelligentie, hoe minder we een beroep hoeven doen op ons eigen denkvermogen? Vergeet het maar. ‘Ik ken ze, die verhalen over het einde van de menselijke intelligentie,’ zegt Marc Baaij, universitair hoofddocent strategisch management bij Rotterdam School Management, Erasmus University (RSM). ‘Maar daar ben ik het dus niet mee eens.’ Ook hij is, geeft hij toe, overvallen door wat bijvoorbeeld de AI-chatbots al kunnen: ‘Zeker als je naar de output kijkt, naar die prachtig geschreven teksten die heel veel intelligentie suggereren. Maar precies dat is de valkuil. Duik je er dieper in, dan kun je niet anders dan schrikken van de uitkomst.’ Voor heel gestructureerde, goed afgebakende vragen kan AI volgens Baaij inderdaad effectief zijn: ‘Maar in een bedrijf of organisatie loop je al snel tegen de grenzen aan van de vragen die je kunt stellen. Bij een complex zakelijk probleem is het moeilijk om de juiste vraag te formuleren. En soms is de geformuleerde vraag niet de échte vraag.’ Baaij illustreert dat met een veel voorkomend probleem uit de zakelijke praktijk: talentvolle medewerkers die vertrekken. ‘De neiging is groot om op symptomen te reageren,’ zegt hij. ‘Dan is de vraag waarmee je aan de slag gaat bijvoorbeeld: hoe houden we talent binnen? Maar is dat de juiste vraag? Moet je je juist niet afvragen waarom mensen weggaan? En ook: wat je nou eigenlijk wil bereiken met het behouden van die mensen?’
Groter draagvlak
Baaij noemt het in zekere zin een paradox: dat de groeiende invloed van AI en big data de ontwikkeling van ons denkvermogen juist belangrijker maakt dan ooit. ‘AI draait op data, maar bedrijfsmanagement is natuurlijk geen exacte wetenschap. Het is een sociale wetenschap, je hebt altijd te maken met mensen, met psychologie, met politiek. Zakelijke problemen zijn zelden eenduidig en kennen dan ook zelden een eenduidig antwoord. Je moet niet alleen nadenken over de vraag, maar ook beseffen dat er voor verschillende situaties verschillende antwoorden zijn. En dan afwegen wat het beste antwoord is. Daarbij speelt ook je intuïtie een rol, je onderbuikgevoel. AI kan dat niet vervangen. En los daarvan mag je je ook afvragen in hoeverre mensen bereid zijn iets uit te voeren dat door AI is voorgesteld. Een proces waarin ze zelf betrokken zijn bij het zoeken naar antwoorden zal voor meer vertrouwen zorgen en dus voor een groter draagvlak bij de uitvoering.’
Analytisch denken
Baaijs visie en die van RSM komen overeen met het beeld dat het World Economic Forum schetst in het rapport ‘Future of Jobs’. Wat zijn de belangrijkste vaardigheden die je nodig hebt in een toekomst van AI en steeds toenemende beschikbaarheid van data? De opstellers van het rapport plaatsten bovenaan de lijst in dit rapport: het kunnen oplossen van complexe problemen. Baaij: ‘Meer dan ooit behoren analytisch, kritisch en creatief denken tot de belangrijkste zakelijke vaardigheden die nodig zijn om succesvol te zijn in je werk.’ RSM heeft haar aanbod van tweedaagse Engelstalige cursussen uitgebreid waarin de training van die vaardigheden centraal staat. Met ‘Decision Power’, een effectieve methode om helder na te denken over beslissingen (zelfs als er onzekere factoren bij komen kijken). En met ‘Navigating Power Dynamics’, een praktijkgerichte leerervaring waarin je leert beter om te gaan met spanningen en conflicten tussen partijen binnen je organisatie (door uit te blinken op hogere organisatieniveaus, duurzame impact te creëren en krachtig, doelgericht leiderschap te bevorderen). Baaij zelf is docent bij het executive-programma‘Strategic Problem-Solving’, een tweedaagse training waarin alles draait om het verbeteren van je analytische, kritische en creatieve denkwijzen. ‘Dan doen we,’ zegt Baaij, ‘met de beste methoden en technieken van toonaangevende internationale strategieadviesbureaus.’ Het is een training voor iedereen die ooit te maken heeft gehad met een complex zakelijk probleem en niet wist hoe ermee te beginnen. Of geen oplossing kon vinden ondanks een analyse van alle beschikbare gegevens. Baaij: ‘Je leert nieuwe vaardigheden toe te passen op je eigen project. We vragen deelnemers ook hun eigen zakelijke casus mee te nemen die we bespreken in de groep. Er hangt altijd een bijzondere energie boven die lessen, gaandeweg de discussies komen deelnemers erachter hoe ze hun vraagstuk écht moeten aanpakken. Dat leidt tot eye-openers, de ontdekking dat de oorzaak van een probleem vaak heel ergens anders ligt dan waar ze in eerste instantie aan dachten.’
Structurele aanpak
Sleutel tot het analyseren en oplossen van problemen is, zegt Baaij, altijd een gestructureerde aanpak. Die bestaat uit de uitvoering van een prioriteitsanalyse en het identificeren van alle mogelijke uitkomsten. Dit brengt je vervolgens naar een rationele en uitvoerbare oplossing. Baaij: ‘Bijna altijd komen mensen met verkeerde definities van problemen. Of ze denken al in oplossingen: we moeten reorganiseren! Maar waarom dan? Er was een deelnemer die verantwoordelijk was voor de IT van zijn organisatie. Hij was bezig met een investeringsplan voor de uitbreiding van de computercapaciteit en zag als grootste uitdaging: hoe krijg ik het geld los bij het management? In de groepsdiscussie tijdens het programmaging het al snel over: waaróm heb je die extra capaciteit nodig? Het had te maken met bepaalde processen en bepaalde software die heel veel capaciteit vroeg. Maar na doorvragen en dieper graven bleek dat in tachtig procent van de gevallen die software werd gebruikt voor simpele vragen die ook met een lichter programma konden worden uitgevoerd. Waardoor je gewoon veel minder capaciteit nodig had. Die investeringsaanvraag was, kortom, onnodig. Kijk, dat is een mooi voorbeeld van hoezeer mensen er niet aan zijn gewend om kritisch te kijken naar vragen, maar gewoon op symptomen te reageren. In dit geval: de wachttijd voor verwerking loopt op en ik heb dus meer capaciteit nodig. In plaats van echt door te graven naar de grondoorzaak.’
RSM is dé business school voor senior leadership development programma’s, met haar Global Executive MBA (21 maanden, parttime) en Advanced Management and Leadership Programme (16 dagen). RSM heeft meer dan vijftig jaar ervaring in hoogwaardig bedrijfs- en managementonderwijs met een uitstekende prijs-kwaliteitverhouding. RSM is onafhankelijk, open-minded, resultaatgericht en zet zich in voor positieve verandering. De opleider wordt consequent gerangschikt als een van Europa’s best beoordeelde business schools en behoort zelfs tot de 1% van de scholen wereldwijd met een zogenoemde Triple Crown-accreditatie.
